Sûre, 114 Kur’an bölümünden her birine verilen addır. Arap dilinde bu sözcük; sıçramak, duvara tırmanmak anlamına gelen sevr (sevre) kökünden türemiştir. Sûre, sözlükte “yüksek ve güzel bina, evin bir bölümü veya katı, yüce mertebe, şan ve şeref, alâmet ve nişan” anlamlarına gelir. Çoğulu süver’dir.
Sûre, ayetlerden oluşur. Ayet ise Kur’an’daki kimi bir veya birkaç tümce uzunluğunda olan kimi de yalnızca birkaç harften oluşan sözlerdir. Ayetin sözlük anlamı ise kanıt, işaret, iz, bir şeyin veya bir amacın varlığını gösteren açık alamet demektir. Ayet sözcüğü Kur’an’da tekil ve çoğul biçimde 382 kez geçmektedir.
Kur’an ayetleri / sözleri muhkem ve müteşabih olmak üzere ikiye ayrılır. Muhkem ayet, anlamı açık olan, yoruma gerek duyulmayan ayet demektir. Müteşabih ayet ise kapalı ve simgesel anlamlı ayet demektir.
Kur’an’daki söz / ayet sayısı net değildir. Buradaki görüş ayrılığı, Kur’an’ın toplam metni üzerinde bir ayrılık değil yalnızca ayet sayısı üzerindeki ayrılıktır. Buna göre bir kısım müfessirlerin / yorumcuların iki ayet dediğine başka müfessirler / yorumcular bir ayet demektedir. Görüş ayrılığı buradan çıkmaktadır. Söz gelimi Açan Bölümü / Fatiha Suresi’nin başındaki besmele bir ayet midir yoksa ilk ayetin parçası mıdır biçiminde bir tartışma vardır. Buna göre bazıları besmeleyi ayrı bir ayet sayarken bazıları ayrı ayet olarak kabul etmemektedir. Ayet sayısı anlaşmazlığına ilişkin bunun gibi başka nedenler de var. Konuyu gereksiz yere uzatmamak için bu kadarıyla yetinelim.
Kur’an’da kaç ayet vardır sorusuna her biri 6000’in üzerinde olan farklı yanıtlar veriliyor. 6204, 6214, 6219, 6225, 6236 ve 6666 gibi... Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nin Ayet maddesine başvurulabilir. Ancak şunu belirtelim ki hangi sayı söylenirse söylensin Kur’an’ın metni konusunda bir eksiklik yahut fazlalık diye bir şey söz konusu edilmemektedir. Günümüzde okuduğumuz Kur’an nüshası ise 6236 ayetten / sözden oluşacak biçimde düzenlenmiştir. Bu arada ek olarak belirtelim ki, biz ayet yerine Kur’an sözü demekteyiz.
Gelelim yeniden sûre konusuna…
Bizim Kur’an bölümü dediğimiz sûreler de tıpkı ayetler gibi ikiye ayrılmaktadır. Mekke’de gelenler ya da Medine’de gelenler olmak üzere… Mekke’de gelenlere Mekkî, Medine’de gelenlere Medenî deniliyor. Bunun ne önemi var, denilebilir. Aslında önemi çok büyük… Şöyle ki; Mekkî Kur’an bölümleri çoğunlukla inançsal konularla ilgili iken Medenî Kur’an bölümleri ise daha ziyade toplumsal, siyasal ve hukuksal düzenlemelerle ilgilidir. Bu ayrım aynı zamanda tefsir terminolojisinde esbab- ı nüzul adı verilen konu ile de ilişkilidir. Esbab-ı nüzul, iniş nedenleri demektir. Biz buna geliş nedenleri diyoruz. Bu cümleden olarak söyleyelim ki, Kur’an sözleri ve Kur’an bölümlerinin hangi olay üzerine geldiğine ilişkin bilgi için de Mekkî ve Medenî ayrımı önem taşımaktadır. Bu mesele tefsir / Kur’an yorumu alanında en temel hususlardan biridir.
Kur’an bölümleri birbirinden besmele ile ayrılmaktadır. Bir bölüm dışında her bölümün başında besmele vardır. Başında besmele olmayan bölüm ise Tevbe Sûresi’dir. Bu sûrenin öbür adı ise Berae’dir. Berae, uyarı / ültimatom demektir. İçerisinde müşriklere yönelik sert bir uyarı / ültimatom olduğu için bağışlama ve merhamet içeren besmele sözünün bu sûrenin başına konulması uygun görülmemiştir. Bazıları ise bu sûrenin bir önceki surenin devamı olduğu için başında besmele bulunmadığını belirtir. Böyle düşünenler Kur’an’da 114 değil 113 sûre olduğunu ileri sürerler.
Gelelim sûre adlarına…
Sûre adlarını Tanrı vermiş değildir. Peygamber vermiş de değildir. Kaldı ki sûrelerin tek bir adı da yoktur. Ama bazı adlar meşhur olmuştur. Söz gelimi, İhlas Suresi’nin öbür adı Tevhid Suresi’dir. Ancak İhlas adı meşhur olmuştur. Sûreler adlarını genellikle içlerinde geçen ilginç bir konudan yahut ilginç bir sözcükten almaktadır. Söz gelimi, Bakara Suresi’nde bir ineğin kurban edilmesinden bahsedildiği için sûreye bu ad verilmiştir. Bakara Arap dilinde inek anlamına gelmektedir. Biz buna Dişi Sığır karşılığını vermeyi daha uygun gördük. Ankebut Sûresi’nde örümcek ağından örnek verildiği için sûreye bu ad verilmiştir. Nitekim Ankebut, örümcek demektir. Biz de Ankebut Suresi’ne Türkçe karşılık olarak bu sözcüğü seçtik.
Şimdi Kur’an’da yer alan Kur’an bölümlerinin / sûrelerin tümünün Türkçe karşılıklarını verelim…
AÇAN BÖLÜMÜ ( FATİHA SURESİ )
DİŞİ SIĞIR BÖLÜMÜ (BAKARA SURESİ )
İMRAN AİLESİ BÖLÜMÜ (ÂL-İ İMRAN SURESİ)
KADINLAR BÖLÜMÜ (NİSA SURESİ)
SOFRA BÖLÜMÜ (MAİDE SURESİ)
HAYVANLAR BÖLÜMÜ ( EN’AM SURESİ )
ARA YER BÖLÜMÜ (A’RAF SURESİ)
GANİMETLER BÖLÜMÜ (ENFAL SURESİ)
UYARI BÖLÜMÜ (BERAE SURESİ)
YUNUS BÖLÜMÜ (YUNUS SURESİ)
HUD BÖLÜMÜ (HUD SURESİ) Hud, özel addır.
YUSUF BÖLÜMÜ (YUSUF SURESİ) Özel ad
GÖK GÜRÜLTÜSÜ BÖLÜMÜ (RA’D SURESİ)
İBRAHİM BÖLÜMÜ (İBRAHİM SURESİ) Özel ad
HİCR BÖLÜMÜ (HİCR SURESİ) Hicr, Semud halkının yaşadığı yerin adıdır.
BAL ARISI BÖLÜMÜ (NAHL SURESİ)
GECE YÜRÜYÜŞÜ BÖLÜMÜ (İSRA SURESİ)
MAĞARA BÖLÜMÜ (KEHF SURESİ)
MERYEM BÖLÜMÜ (MERYEM SURESİ) Özel ad
TA HA BÖLÜMÜ (TA HA SURESİ)
ELÇİLER BÖLÜMÜ (ENBİYA SURESİ)
KUTSAL ZİYARET BÖLÜMÜ (HAC SURESİ)
İNANANLAR BÖLÜMÜ (MÜ’MİNUN SURESİ)
IŞIK BÖLÜMÜ (NUR SURESİ)
AYIRDEDİCİ BÖLÜMÜ (FURKAN SURESİ)
ŞAİRLER BÖLÜMÜ (ŞUARA SURESİ)
KARINCA BÖLÜMÜ (NEML SURESİ)
ÖYKÜLER BÖLÜMÜ (KASAS SURESİ)
ÖRÜMCEK BÖLÜMÜ (ANKEBUT SURESİ)
ROMALILAR BÖLÜMÜ (RUM SURESİ)
LOKMAN BÖLÜMÜ (LOKMAN SURESİ) Özel ad
SECDE BÖLÜMÜ (SECDE SURESİ) Secdenin Türkçesi, yere kapanmak, yükünmek.
SAVAŞÇI BİRLİKLER BÖLÜMÜ (AHZAB SURESİ)
SEBE BÖLÜMÜ (SEBE SURESİ) Özel ad, ülke adı.
YARATAN BÖLÜMÜ (FATIR SURESİ)
YASİN BÖLÜMÜ (YASİN SURESİ)
DİZİLENLER BÖLÜMÜ (SAFFAT SURESİ)
SAD BÖLÜMÜ (SAD SURESİ)
TOPLULUKLAR BÖLÜMÜ(ZUMER SURESİ)
İNANAN BÖLÜMÜ (MÜMİN SURESİ)
AÇIKLANMIŞ BÖLÜMÜ (FUSSİLET SURESİ)
DANIŞMA BÖLÜMÜ (ŞURA SURESİ)
MÜCEVHER BÖLÜMÜ (ZUHRUF SURESİ) Öz Türkçe olarak “Değerli Taş Bölümü” denilebilir.
DUMAN BÖLÜMÜ(DUHAN SURESİ)
DİZ ÜSTÜ ÇÖKENLER BÖLÜMÜ (CASİYE SURESİ)
KUM TEPELERİ BÖLÜMÜ(AHKAF SURESİ)
MUHAMMED BÖLÜMÜ (MUHAMMED SURESİ) Özel ad
ZAFER BÖLÜMÜ (FETİH SURESİ)
ODALAR BÖLÜMÜ (HUCURAT SURESİ)
KAF BÖLÜMÜ (KAF SURESİ) Harf adı
RÜZGÂRLAR BÖLÜMÜ(ZARİYAT SURESİ)
TUR DAĞI BÖLÜMÜ(TUR SURESİ) Özel ad
YILDIZ BÖLÜMÜ(NECM SURESİ)
AY BÖLÜMÜ (KAMER SURESİ)
BAĞIŞLAYICI TANRI BÖLÜMÜ (RAHMAN SURESİ)
OLAY BÖLÜMÜ (VAKIA SURESİ)
DEMİR BÖLÜMÜ(HADİD SURESİ)
MÜCADELE BÖLÜMÜ (MÜCADELE SURESİ) Mücadelenin Türkçesi savaşım sözcüğüdür.
SÜRGÜN BÖLÜMÜ (HAŞR SURESİ)
SINAVA ÇEKİLEN KADIN BÖLÜMÜ (MÜMTEHİNE SURESİ)
DİZİ BÖLÜMÜ (SAF SURESİ)
CUMA BÖLÜMÜ (CUMA SURESİ) Cuma, toplanma demektir.
İKİYÜZLÜLER BÖLÜMÜ (MÜNAFIKUN SURESİ)
ALDANMA BÖLÜMÜ (TEGABÜN SURESİ)
BOŞAMA BÖLÜMÜ (TALAK SURESİ)
YASAKLAMA BÖLÜMÜ (TAHRİM SURESİ)
EGEMENLİK BÖLÜMÜ (MÜLK SURESİ)
KALEM BÖLÜMÜ (KALEM SURESİ)
GERÇEKLEŞECEK OLAN ŞEY BÖLÜMÜ (HAKKA SURESİ)
YÜKSELME DERECELERİ BÖLÜMÜ (MEARİC SURESİ)
NUH BÖLÜMÜ (NUH SURESİ) Özel ad
CİN BÖLÜMÜ (CİN SURESİ) Türkçe karşılığı saptanamadı ama gerçekte cin yabancı demektir.
ÖRTÜNÜP BÜRÜNEN BÖLÜMÜ (MÜZZEMMİL SURESİ)
BÜRÜNÜP SARINAN BÖLÜMÜ (MÜDDESSİR SURESİ)
DİRİLİŞ GÜNÜ BÖLÜMÜ(KIYAMET SURESİ)
İNSAN BÖLÜMÜ (İNSAN SURESİ) İnsanın Türkçesi kişioğlu sözcüğüdür.
GÖNDERİLENLER BÖLÜMÜ (MÜRSELAT SURESİ)
HABER BÖLÜMÜ (NEBE SURESİ) Haberin Türkçesi selen sözcüğüdür.
SÖKÜP ÇIKARANLAR BÖLÜMÜ (NAZİAT SURESİ)
YÜZÜNÜ EKŞİTTİ BÖLÜMÜ (ABESE SURESİ)
DÜRÜLME BÖLÜMÜ (TEKVİR SURESİ)
YARILMA BÖLÜMÜ (İNFİTAR SURESİ)
KANDIRANLAR BÖLÜMÜ (MUTAFFİFİN SURESİ)
PARÇALANMA BÖLÜMÜ (İNŞİKAK SURESİ)
BURÇLAR BÖLÜMÜ (BURUÇ SURESİ)
SABAH YILDIZI BÖLÜMÜ (TARIK SURESİ)
EN YÜCE BÖLÜMÜ (A’LA SURESİ)
KORKUNÇ FELAKET BÖLÜMÜ (GAŞİYE SURESİ)
TAN YERİ BÖLÜMÜ (FECR SURESİ)
KENT BÖLÜMÜ (BELED SURESİ)
GÜNEŞ BÖLÜMÜ (ŞEMS SURESİ)
GECE BÖLÜMÜ (LEYL SURESİ)
KUŞLUK VAKTİ BÖLÜMÜ (DUHA SURESİ)
AÇIP GENİŞLETME BÖLÜMÜ (İNŞİRAH SURESİ)
İNCİR BÖLÜMÜ (TİN SURESİ)
GÖZE BÖLÜMÜ (ALAK SURESİ)
KADİR BÖLÜMÜ (KADİR SURESİ) Kadir/ kadr sözcüğünün Türkçesi ölçü sözcüğüdür.
APAÇIK KANIT BÖLÜMÜ (BEYYİNE SURESİ)
DEPREM BÖLÜMÜ (ZİLZAL SURESİ)
KOŞAN ATLAR BÖLÜMÜ (ADİYAT SURESİ)
KAPIYI ÇALAN FELAKET BÖLÜMÜ (KARİA SURESİ)
ÇOKLUK YARIŞI BÖLÜMÜ (TEKASÜR SURESİ)
YÜZYIL BÖLÜMÜ (ASR SURESİ)
ÇEKİŞTİRME BÖLÜMÜ (HÜMEZE SURESİ)
FİL BÖLÜMÜ (FİL SURESİ)
KUREYŞ BÖLÜMÜ(KUREYŞ SURESİ) Özel ad
İYİLİK ETME BÖLÜMÜ (MAUN SURESİ)
KEVSER BÖLÜMÜ (KEVSER SURESİ)Özel ad
İNKARCILAR BÖLÜMÜ (KAFİRUN SURESİ)
YARDIM BÖLÜMÜ (NASR SURESİ)
KURUSUN BÖLÜMÜ (TEBBET SURESİ)
İÇTENLİK BÖLÜMÜ(İHLAS SURESİ)
SABAH BÖLÜMÜ (FELAK SURESİ)
İNSANLAR BÖLÜMÜ (NAS SURESİ)
Kimi Kur’an bölümü adları özel bir adı belirttiği için onları olduğu gibi bıraktık. Söz gelimi Muhammed Sûresi, Kureyş Sûresi, Kevser Sûresi gibi… Kimileri ise Arap alfabesinde yer alan harflerin adlarıdır. Onları da olduğu gibi bıraktık. Söz gelimi Sad Suresi, Ta Ha Suresi, Kaf Sûresi, Yasin (Ya ve Sin) Sûresi gibi…
Fetih Sûresi’ne Zafer Bölümü karşılığını verdik ama zafer sözcüğü de Türkçe değil. Türkçesi utkudur. O sûreye tam Türkçe olarak Utku Bölümü denilebilir.
Kur’an bölümleri adlarının Türkçe karşılıklarını kullanmaya özen göstermeniz dileğiyle…
CEMİL KILIÇ
Kur’an Bölümleri / Sûre Adlarının Türkçeleri Üzerine
9.02.2021