Doğan Bermek / 6 Aralık 2021
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Kasım2021 toplantısında alınan kararların içeriği ile ilgili görüşlerimizi Alevi davaları ekseninde değerlendirmek istiyorum.
Alevi davaları hukuki süreç 2005’te başladı, 2008 ve 2010’dan itibaren de iç hukuk yolları tüketildikçe AİHM’ne başvurular yapıldı. Bu başvurular ile ilgili kararlar 2014 – 2016 arasında alındı. Daha önceden karara bağlanmış Eylem-Hasan Zengin davası da bu gruba alınarak ALEVİ DAVALARI grubu olarak adlandırıldı ve kararların uygulanmasından sorumlu olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi – BK (bundan sonra BK diye anacağım) kararların uygulanmasını takibe başladı. 2016 yılında OHAL ilan edilince Konsey kuralları gereğince takipler askıya alındı, OHAL kalktıktan sonra takipler 2019 da tekrar başlatıldı ve Aralık 2019’da BK önemli kararlar aldı. Bu toplantı ile ilgili durum raporları ve kararlar ADO web sitesi www.aleviocagi.org ‘ta DAVA TAKİPLERİ sayfasından okunabiliyor.
Hükümet bu toplantıda kendisinden Haziran 2020’ye kadar verilmesi istenen ALEVI HAKLARI UYGULAMA YOL HARİTASI’nı Pandemi koşulları nedeni ile teslim etmedi ve konu karşılıklı yazışmalar ve açıklamalar ile 2021 sonuna kadar askıda kaldı. Bu arada İNSAN HAKLARI EYLEM PLANI açıklandı ama o planda da dava kararları ile ilgili tatmin edici uygulama bilgileri verilmedi. BK Kasım 2021 de yapılacak 1419 nolu toplantı gündemine Alevi Davaları’nı da alınca Haziran 2020’de teslim edilmesi gereken YOL HARITASI, Ekim 2021’de teslim edildi, 3 Kasım’da da haritaya bir ek bilgi notu daha eklendi.
Hükümet YOL HARİTASI ya da bilgi notunda aşağıdaki bilgileri iletmişti:
Bizler de bu konulardaki görüşlerimizi BK’ne yansıtan durum raporları sunduk.
BK toplantıda yukarıda özetlemeye çalıştığımız bu konular hakkında şu kararları aldı:
Md.1 –BK, Mahkeme kararında “Devlet yetkililerinin diğer inanç gruplarının yanı sıra, Alevi topluluğunun dini uygulamalarına ve ibadethanelerine yönelik tutumunun, Devletin tarafsız, yansız olma görevi ile ve dini toplulukların özerk varoluş hakkı ile bağdaşmadığı” vurgusunun yapıldığını ve çalışmalarda bu konuların unutulmaması gerektiğine işaret etti.
Md.2,3 ve 4’te ise, yerel mahkemelerin cem evlerine (Alevi ibadethaneleri) aydınlatma masraflarının karşılanması için karar vermelerinin, Mahkeme tarafından tespit edilmiş olan, Alevi topluluğunun Devletin inançlara sağladığı destekler, vergi muafiyetlerinin de içinde olduğu diğer yardımlardan tamamen dışlanmasından kaynaklanan ayrımcılığı çözmekte yetersiz olduğuna dair önceki kararları da hatırlatarak ; yetkilileri, Alevi inancına eşit muamele edilmesini sağlamak için daha kapsamlı önlemler almaya ve cem evlerini aydınlatma masraflarından muaf tutmak için bazı pratik çözümler düzenlemeye çağırdı;
Bu konu, bizim de ADO Olarak ısrarla topluma anlatmaya çalıştığımız, eşitlik meselesinin elektrik faturası ile sınırlı olmadığına dair çok net bir açıklama olmuştur. Alevi kurumlarının bu konuya gereken ağırlığı vereceklerini umut ediyoruz.
Md.5’te EĞİTİM konularına değinen BK “ Din kültürü ve ahlak bilgisi” DKAB derslerine ilişkin 2018 müfredatının Mahkeme tarafından dile getirilen tüm endişeleri gidermediğini; bu nedenle yetkilileri, Türk eğitim sisteminin, Devletin çeşitli dinlere, mezheplere ve inançlara karşı tarafsızlık ve yansızlık yükümlülüğünü yerine getirmesini, çoğulculuk ve nesnellik ilkelerine saygı duymasını ve Sünni İslam dışında dini veya felsefi inançları olan ebeveynlerin bu inançlarını açıklamak zorunda kalmadan çocuklarının zorunlu din dersleri eğitiminden muaf tutulabilmesini sağlayabileceği uygun düzenlemeler yapması gerektiği” kararını aldı.
Md. 6’da Alev açılımı çalıştaylarına da gönderme yapan BK, hükümeti “çalıştaylarda geliştirilen önerilerin daha fazla uygulanmasını sağlamaya, daha çok gecikmeden belirli yasal ve idari önlemleri gösteren somut bir takvime sahip kapsamlı bir eylem planı hazırlamaya” çağırdı; BU çalışmalarda Avrupa Komisyonu’nun (ECRI) 2010 ve 2016’da kabul ettiği IRKÇILIĞA ve HOŞGÖRÜSÜZLÜĞE KARŞI raporları ve tavsiyeleri de göz önünde tutmaya davet etti.
Md.7. BK “Yetkilileri Mahkeme'nin mevcut dava grubundaki bulgularını yeni İnsan Hakları Eylem Planı'nın çerçevesinde uygulamalarla, çözüme yönelik kesin ve net önlemler almaya ısrarla teşvik ettiğini ve bu bağlamda Avrupa Konseyi'nin yardım sağlamaya hazır olduğunu ifade etti”
Md.8. BK bu kararların yanı sıra; “Bu davalara konu olan ve uzun süredir devam eden sorunlar ve şimdiye kadar kaydedilen ilerleme eksikliği göz önüne alındığında, bu davaların Mart 2023'teki DH toplantısında yeniden ele alınmasına karar verdi ve genel önlemlerin olumlu bir değerlendirmesine izin veren kapsamlı bilgilerin yokluğu nedeni ile Sekreterliğe bu toplantıda incelenmek üzere bir ara karar taslağı hazırlanması talimatını verdi. “
Değerli Alevi kurum yöneticileri ve hak savunucularının bu kararların kapsam ve çerçeveleri içinde konuları ele almaları ve toplumumuzla paylaşımlarında bu konuların iyi anlaşılmasına özen göstermeleri dileklerimizle, bilgilerinize sunarız.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Kasım2021 toplantısında alınan kararların içeriği ile ilgili görüşlerimizi Alevi davaları ekseninde değerlendirmek istiyorum.
Alevi davaları hukuki süreç 2005’te başladı, 2008 ve 2010’dan itibaren de iç hukuk yolları tüketildikçe AİHM’ne başvurular yapıldı. Bu başvurular ile ilgili kararlar 2014 – 2016 arasında alındı. Daha önceden karara bağlanmış Eylem-Hasan Zengin davası da bu gruba alınarak ALEVİ DAVALARI grubu olarak adlandırıldı ve kararların uygulanmasından sorumlu olan Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi – BK (bundan sonra BK diye anacağım) kararların uygulanmasını takibe başladı. 2016 yılında OHAL ilan edilince Konsey kuralları gereğince takipler askıya alındı, OHAL kalktıktan sonra takipler 2019 da tekrar başlatıldı ve Aralık 2019’da BK önemli kararlar aldı. Bu toplantı ile ilgili durum raporları ve kararlar ADO web sitesi www.aleviocagi.org ‘ta DAVA TAKİPLERİ sayfasından okunabiliyor.
Hükümet bu toplantıda kendisinden Haziran 2020’ye kadar verilmesi istenen ALEVI HAKLARI UYGULAMA YOL HARİTASI’nı Pandemi koşulları nedeni ile teslim etmedi ve konu karşılıklı yazışmalar ve açıklamalar ile 2021 sonuna kadar askıda kaldı. Bu arada İNSAN HAKLARI EYLEM PLANI açıklandı ama o planda da dava kararları ile ilgili tatmin edici uygulama bilgileri verilmedi. BK Kasım 2021 de yapılacak 1419 nolu toplantı gündemine Alevi Davaları’nı da alınca Haziran 2020’de teslim edilmesi gereken YOL HARITASI, Ekim 2021’de teslim edildi, 3 Kasım’da da haritaya bir ek bilgi notu daha eklendi.
Hükümet YOL HARİTASI ya da bilgi notunda aşağıdaki bilgileri iletmişti:
- CEM EVLERİ ile ilgili elektrik masrafı konusunda cezalar ödenmiştir, YARGITAY konuyu iç hukuka da işlemiştir. Dava açıp kazanan CEM EVLERİ muafiyetten yararlanmaktadır. CEM EVLERİ’nin ibadet mekanlarının tesbiti ve elektrik sayaçlarının ayrıştırılması özel bir iştir, bu nedenle konunun mahkemelerden geçmesi şarttır. Bu dava ile ilgili yapılacak başka bir eylem kalmamıştır, dava dosyasının kapanması gerekmektedir.
- EĞİTİM DAVALARI için hükümet AIHM kararları gereği müfredat uyum çalışmalarının yapıldığını ve 2018’de müfredatın yeterli kapsama gelmiş olduğunu, davaları açan ailelerin çocukları ise okul yaşını çoktan geçmiş olduğu için bu konuda yapılacak işlerin tamamlanmış olduğunu savunmuş, Müslüman olmayan ailelerin çocuklarının DIN KULTURU ve AHLAK BILGISI (DKAB) dersinde muafiyetten yararlanabildiklerini açıklamış ve bu davalarla ilgili kararların da tamamen uygulanmış olduğunu bildirmiştir.
- EŞİT HAKLAR ya da “Devletİnanç grubu ilişkileri” konusunu içeren ve AIHM Büyük Daire tarafından verilmiş olan İzzettin Dogan ve Arkadaşları davası ile ilgili olarak da hükümet gelişmeler oldukça BK’ne bilgi verilecektir açıklaması yaptı.
Bizler de bu konulardaki görüşlerimizi BK’ne yansıtan durum raporları sunduk.
BK toplantıda yukarıda özetlemeye çalıştığımız bu konular hakkında şu kararları aldı:
Md.1 –BK, Mahkeme kararında “Devlet yetkililerinin diğer inanç gruplarının yanı sıra, Alevi topluluğunun dini uygulamalarına ve ibadethanelerine yönelik tutumunun, Devletin tarafsız, yansız olma görevi ile ve dini toplulukların özerk varoluş hakkı ile bağdaşmadığı” vurgusunun yapıldığını ve çalışmalarda bu konuların unutulmaması gerektiğine işaret etti.
Md.2,3 ve 4’te ise, yerel mahkemelerin cem evlerine (Alevi ibadethaneleri) aydınlatma masraflarının karşılanması için karar vermelerinin, Mahkeme tarafından tespit edilmiş olan, Alevi topluluğunun Devletin inançlara sağladığı destekler, vergi muafiyetlerinin de içinde olduğu diğer yardımlardan tamamen dışlanmasından kaynaklanan ayrımcılığı çözmekte yetersiz olduğuna dair önceki kararları da hatırlatarak ; yetkilileri, Alevi inancına eşit muamele edilmesini sağlamak için daha kapsamlı önlemler almaya ve cem evlerini aydınlatma masraflarından muaf tutmak için bazı pratik çözümler düzenlemeye çağırdı;
Bu konu, bizim de ADO Olarak ısrarla topluma anlatmaya çalıştığımız, eşitlik meselesinin elektrik faturası ile sınırlı olmadığına dair çok net bir açıklama olmuştur. Alevi kurumlarının bu konuya gereken ağırlığı vereceklerini umut ediyoruz.
Md.5’te EĞİTİM konularına değinen BK “ Din kültürü ve ahlak bilgisi” DKAB derslerine ilişkin 2018 müfredatının Mahkeme tarafından dile getirilen tüm endişeleri gidermediğini; bu nedenle yetkilileri, Türk eğitim sisteminin, Devletin çeşitli dinlere, mezheplere ve inançlara karşı tarafsızlık ve yansızlık yükümlülüğünü yerine getirmesini, çoğulculuk ve nesnellik ilkelerine saygı duymasını ve Sünni İslam dışında dini veya felsefi inançları olan ebeveynlerin bu inançlarını açıklamak zorunda kalmadan çocuklarının zorunlu din dersleri eğitiminden muaf tutulabilmesini sağlayabileceği uygun düzenlemeler yapması gerektiği” kararını aldı.
Md. 6’da Alev açılımı çalıştaylarına da gönderme yapan BK, hükümeti “çalıştaylarda geliştirilen önerilerin daha fazla uygulanmasını sağlamaya, daha çok gecikmeden belirli yasal ve idari önlemleri gösteren somut bir takvime sahip kapsamlı bir eylem planı hazırlamaya” çağırdı; BU çalışmalarda Avrupa Komisyonu’nun (ECRI) 2010 ve 2016’da kabul ettiği IRKÇILIĞA ve HOŞGÖRÜSÜZLÜĞE KARŞI raporları ve tavsiyeleri de göz önünde tutmaya davet etti.
Md.7. BK “Yetkilileri Mahkeme'nin mevcut dava grubundaki bulgularını yeni İnsan Hakları Eylem Planı'nın çerçevesinde uygulamalarla, çözüme yönelik kesin ve net önlemler almaya ısrarla teşvik ettiğini ve bu bağlamda Avrupa Konseyi'nin yardım sağlamaya hazır olduğunu ifade etti”
Md.8. BK bu kararların yanı sıra; “Bu davalara konu olan ve uzun süredir devam eden sorunlar ve şimdiye kadar kaydedilen ilerleme eksikliği göz önüne alındığında, bu davaların Mart 2023'teki DH toplantısında yeniden ele alınmasına karar verdi ve genel önlemlerin olumlu bir değerlendirmesine izin veren kapsamlı bilgilerin yokluğu nedeni ile Sekreterliğe bu toplantıda incelenmek üzere bir ara karar taslağı hazırlanması talimatını verdi. “
Değerli Alevi kurum yöneticileri ve hak savunucularının bu kararların kapsam ve çerçeveleri içinde konuları ele almaları ve toplumumuzla paylaşımlarında bu konuların iyi anlaşılmasına özen göstermeleri dileklerimizle, bilgilerinize sunarız.